De Zweed Raoul Wallenberg is een verzetsheld die niet genoeg aandacht heeft gekregen, denkt Max Grunberg. Veel mensen hebben wel van zijn naam gehoord, maar weten niet waarvoor die staat. Wallenberg heeft tienduizenden Joden gered en daarvoor een enorme prijs betaald. Na zijn arrestatie door de Russen in januari 1945 is hij niet meer levend teruggezien.
Grunberg (geen familie van de schrijver), geboren in ’52, groeide op met de Holocaust. Zijn vader Albert overleefde Auschwitz en andere kampen, en aarzelde niet om de herinneringen daaraan met zijn jongste zoon te delen en zich letterlijk aan hem vast te klampen. Het maakte Max tot een typische vertegenwoordiger van de tweede generatie.
Max: ,,Bij ons thuis waren de rollen al heel snel omgedraaid: in plaats van hij voor mij, zorgde ik voor mijn vader. Ik voelde me enorm verweven met hem en verantwoordelijk voor zijn welzijn. Tot zijn overlijden was bijna alles wat ik deed erop gericht om het mijn vader naar de zin te maken.’’
Nadat Max begin jaren tachtig met zijn gezin naar Canada verhuisde, sloot hij zich aan bij een gespreksgroep voor de tweede generatie, geleid door de psychiater prof. Robert Krell.
,,In de groep werden veel zware en sombere verhalen verteld, maar Krell zette ons op het spoor van de positieve psychologie. Hij moedigde ons aan om aandacht te geven aan ‘positieve’ aspecten van de oorlog. Aan verzetsdaden bijvoorbeeld. In dat verband liet hij de naam van de Zweedse verzetsheld Wallenberg vallen, die ereburger is van Canada en daar jaarlijks wordt herdacht'', vertelt Max.
Sindsdien is Raoul Wallenberg niet meer uit de gedachten van Max. Sterker nog, hijmaakte het zijn levenswerk om de nagedachtenis aan de verzetsman levend te houden, en te zoeken naar sporen van Wallenberg. Max spoorde (en spoort nog steeds) ooggetuigen op, correspondeerde met buitenlandse leiders, met Interpol, met musea en archieven, en hij verzorgde het contact tussen familieleden van Wallenberg en nationale overheden.
Wat trekt je zo aan in Raoul Wallenberg?
Max: ,,Om te beginnen is mijn werk voor Wallenberg verbonden met een oud gevoel van schuld en verplichting. Mijn vader voelde geen dankbaarheid jegens de familie bij wie hij, tot hij is verraden, zat ondergedoken. Dat vond ik moeilijk. Die mensen hebben iets bijzonders gedaan, en kregen geen erkenning voor hun moedige optreden. Ik heb het nooit kunnen goedmaken, maar mijn inzet voor Wallenberg kan je zien als een vorm van compensatie.
,,In Canada ontmoette ik een paar keer de Zweedse diplomaat Per Anger, die in de oorlog met Wallenberg samenwerkte. Bij het laatste afscheid draaide Anger zich naar mij om en zei: ‘Denk eraan Max, Wallenberg niet vergeten’. Ik voelde dat ik van hem persoonlijk een opdracht in mijn schoot kreeg geworpen.’’
Raoul Wallenberg werd in 1912 geboren in een invloedrijke Zweedse bankiersfamilie. Na een studie architectuur in Amerika en buitenlandse stages in het bankwezen, werkte hij in het grote familieconcern en voerde in de oorlogsjaren missies uit binnen Europa. Omdat hij uit een neutraal land kwam en de weg kende in Hongarije, werd Wallenberg in 1944 op verzoek van de Amerikaanse War Refugee Board aangesteld als speciale Zweedse gezant in Boedapest, waar de deportaties in gang waren gezet. Hij opende een polikliniek, verstrekte voedsel en medicijnen, hij zette ‘safe houses’ op, ving verzetsmensen op en deelde duizenden valse Zweedse ‘Schutzpassen’ uit die Joden voor deportatie behoedden. Tot slot heeft Wallenberg kennelijk voorkomen dat het getto Boedapest, waarin 70.000 Joden waren verzameld, werd geliquideerd.
Hoe Wallenberg tot zijn daden is gekomen, weten we niet. Wel staat vast dat hij voor de oorlog is geconfronteerd met Joodse vluchtelingen uit Duitsland.
Max: ,,Wallenberg heeft in 1936 een half jaar stage gelopen op de vestiging van de Hollandse Bank-Unie in Haifa. Een van zijn collega’s en vrienden was de Nederlander Iwan Drukker, die in hetzelfde pension als Wallenberg logeerde. Vele jaren later, toen Drukker in Beth Juliana woonde, heeft hij geschreven over zijn ontmoetingen met Wallenberg. ,,…Wie had ooit kunnen vermoeden hoe vaak de naam Raoul Wallenberg in de gedachten van iedere Israeli tot op de huidige dag zou terugkeren. Ik vraag mij altijd af of zijn verblijf in ons landje deze bijzondere man kan hebben bewogen voor zoveel Hongaarse Joden te doen wat hij heeft gepresteerd’’, aldus Iwan Drukker.
Max: ,,Ik ben in staat geweest om mijn tweede generatie-ervaringen om te zetten in een betekenisvolle hobby. Voor mij heeft de focus op Wallenberg dingen in perspectief gezet en een grote therapeutische indruk gehad. Het feit dat ik nog steeds bezig ben met Wallenberg, getuigt daarvan.
,,Mijn advies is daarom: als kinderen of kleinkinderen erg met de Holocaust bezig zijn, laat ze dan proberen een positieve draai te geven aan hun betrokkenheid, kennis, gedachten en emoties. Dat helpt je om beter om te gaan met moeilijke herinneringen, en tegelijkertijd laat je iets tastbaars achtervoor volgende generaties.
,,Je richten op verzetsverhalen, zoals ik dat doe, is een manier om positief met de Holocaust bezig te zijn, maar er zijn veel andere mogelijkheden. Schilderen, verhalen optekenen, documenten verzamelen, verzetshelden bestuderen, allerlei vormen van positieve zelfexpressie zijn mogelijk.’’
Max Grunberg geeft lezingen over Raoul Wallenberg. Voor meer informatie: 054-4953039 of mygrunberg@gmail.com